Tips voor een geslaagde aflossing van de bedrijfswacht
Al aan uw opvolging gedacht?
Jarenlang bouwde u de zaak uit tot een goed draaiend bedrijf en binnenkort is het tijd om de teugels uit handen geven. Veel ondernemers liggen wakker van de continuïteit van hun bedrijf en het regelen van de opvolging. Afscheid en afstand leren nemen, de opvolging of overname oordeelkundig voorbereiden… Niet altijd even eenvoudig. Hoe begin je eraan? Wat komt er allemaal bij kijken? Hoe bepaal je de waarde van de onderneming? Over welke kwaliteiten moeten overlater en opvolger beschikken? Moet je de aandelen schenken of verkopen?
1.Begin op tijd en doe het geleidelijk
De opvolging regelen betekent vooral investeren in de toekomst. En ook al gaat het om maatwerk –elke bedrijfssituatie is ànders-, er komen steevast psychologische, bedrijfseconomische en juridische aspecten bij kijken. Overdracht is geen eenmalige gebeurtenis, maar een proces dat je best heel doordacht plant. Soms –bij onverwachte en erge ziekte, ongeval of plots overlijden- is het improviseren en worden de opvolgers noodgedwongen te vroeg voor de leeuwen gegooid. In andere gevallen staan de kinderen te dringen om erin te vliegen, maar geef ze niet té snel te veel macht. Dompel ze eerst onder in de bedrijfsrealiteit, niet alleen als het bedrijf op volle toeren draait, maar ook als het er rustig toegaat. De stelling ‘eigen kind, schoon kind’ betekent nog niet dat uw zoon of dochter uw bedrijf wel echt kan leiden.
Heel wat ondernemers wachten tot ze echt niet meer kunnen vooraleer de zaak uit handen te geven: rijkelijk te laat. Geleidelijkheid is de beste methode bij opvolging en overname: bepaalde taken niet altijd meer zelf doen, maar stilaan uit handen geven. Het heeft geen zin het opvolgingsprobleem te lang voor u uit te schuiven. Denk er al minstens vijf tot tien jaar van tevoren aan. Zet een plan op papier, toets en test het, herzie het voortdurend. Het is een hele uitdaging en het vergt moed uw bedrijf los te laten. Maar als het onder dwang van de omstandigheden moet gebeuren, loopt het allicht mis.
2.Maak duidelijke afspraken en win advies in
Open overleg binnen de familie is essentieel in het overnameproces. Praat dus rustig over de toekomst van het bedrijf, niet alleen over het verleden. Maak klare afspraken over de precieze timing en de toekomstige rol van overdrager en overnemer en leg die vast op papier. Betrek àlle familieleden bij dat overleg. De oprichting van een familieforum dat op regelmatige tijdstippen vergadert kan, zeker in een grotere KMO, conflicten voorkomen en de banden tussen de familieleden versterken. Het forum kan via glasheldere afspraken de gedragsregels van de familie tegenover het bedrijf vastleggen in een charter of ‘grondwet’ waarop iedereen bij delicate discussies kan terugvallen. De gang van zaken in het bedrijf heeft vanzelfsprekend voorrang op het eigenbelang.
Het is zeker niet onverstandig ook buitenstanders om advies te vragen over de opvolging. Op die manier ‘objectiveert’ u deze ongetwijfeld emotioneel geladen materie, want soms staat de volgende generatie ongeduldig te trappelen om de zaak over te nemen. Externe raadgevers kunnen tijdig bijsturen.
3.Geef uw opvolgers verantwoordelijkheid
Succesvol overlaten impliceert ook permanent investeren in de volgende generatie. Leer uw kinderen al op jonge leeftijd met conflicten omgaan en stimuleer de samenwerking tussen uw zo(o)n(en) en dochter(s). Bezorg ze regelmatig de nodige informatie, niet alleen over klanten en producten, maar geef ook inzicht in de financiële situatie. Bereid ze tijdig voor op hun latere rol, zonder het bedrijf op te dringen aan uw kinderen, het moet een vrije keuze zijn. Geef uw kinderen dus de vrijheid om te studeren wat ze zelf willen en eerst ergens anders te werken als ze dat verkiezen. Misschien kunnen ze in een andere onderneming ideeën opdoen die later van pas komen in uw eigen zaak.
Kinderen moeten beseffen dat het op prestéren aankomt als je een bedrijf goed probeert te runnen. Daarom moeten ze leren omgaan met geld, met aandelen én met verantwoordelijkheid naar medewerkers, klanten en leveranciers toe.
4.Stel een strategisch plan op
Een opvolgingsregeling wordt best uitgewerkt als het bedrijf goed draait, al hebben veel ondernemers de neiging om in tijden van voorspoed de zaken op hun beloop te laten. Als de situatie dan plots verslechtert, gaat alle energie naar het bijsturen van het bedrijfsbeleid en belandt de opvolgingsregeling op de achtergrond.
De opvolgers moeten goed weten wat hen te wachten staat. Strategische planning begint niet met het formuleren van vage doelstellingen, maar met een grondige analyse van alle aspecten van het bedrijfsbeleid. Hoe bedenkt u betere oplossingen voor de klanten? Waarin onderscheidt u zich van uw concurrenten? Wat zijn de omzetvooruitzichten, welke activiteiten zijn rendabel en welke niet? Hoe gemotiveerd zijn uw medewerkers? Is investeren in nieuwe producten of processen al dan niet verantwoord? Leg alle aspecten van het strategisch plan vast in een document. Ga regelmatig de stand van zaken na en stuur bij waar nodig.
5.Koester de familiale waarden
Een bedrijf overlaten gebeurt in een altijd wisselende context en hangt van velerlei omstandigheden af. Al ligt het voor de hand dat de meeste ondernemers hun zaak liefst aan hun kinderen of een ander familielid overdragen, soms maken familiale conflicten dit soort opvolging onmogelijk of moet u het bedrijf verkopen.
Zijn er binnen de familie meerdere kandidaat-opvolgers en gaat uw voorkeur uit naar die bepaalde ‘kroonprins’, dan moet die door opleiding en praktijkervaring het nodige respect kunnen afdwingen bij de andere familieleden.
Vaak neemt de nieuwe generatie zélf het initiatief om de zaak voort te zetten en ziet hij/zij zichzelf door interesse, motivatie én ambitie als dé geknipte persoon om de touwtjes in handen te nemen. Soms oefent de overdrager zachte dwang uit op zijn kinderen en stapt de opvolger –die eigenlijk andere plannen had- toch maar in de zaak om zijn ouders niet teleur te stellen. Andere opvolgers zijn zo gepokt en gemazeld in het familiebedrijf –vaak staken ze al een handje toe- dat ze de overname als vanzelfsprekend ervaren. In een familiebedrijf worden doorgaans drie essentiële waarden gekoesterd. Het komt erop aan die bij opvolging te vrijwaren:
1.het bedrijf is een hechte werkgemeenschap waarin zowel familieleden als werknemers zich echt thuis voelen
2. de liefde voor het vakmanschap en de producten of diensten is groot
3. het behoud van de eigen identiteit (de familienaam) en het varen van een onafhankelijke koers is belangrijk.
6.Is de overlater er klaar voor?
Is de ondernemer zélf wel klaar voor het overlaten van zijn bedrijf? Als de overlater volgende tips ter harte neemt, kan hij met een gerust geweten aan de overdracht beginnen.
Draag een gezond bedrijf met groeimogelijkheden over, geen zwalpende onderneming.
Straal enthousiasme af op de volgende generatie.
Geef mogelijke opvolgers voldoende ruimte en vrijheid.
Laat uw kinderen al op jonge leeftijd meedraaien in de zaak.
Laat mogelijke opvolgers eerst elders ervaring opdoen.
Overleg eerlijk en zet afspraken op papier.
Baken verantwoordelijkheden af.
Wees nuchter en realistisch, vermijd grootheidswaanzin.
Maak de opvolgers al in een vroeg stadium aandeelhouder.
Stel u als overlater niet te autoritair op, zorg dat ze bij vragen of problemen steeds bij u terecht kunnen.
7.De kwaliteiten van de opvolger(s)
Over welke kwaliteiten moet een kandidaat-opvolger beschikken?
Onontbeerlijk zijn vakkennis en werkervaring, opgedaan in de over te nemen onderneming of elders.
Eerlijkheid en respect, onder meer bij omgang met het personeel.
De opvolger moet de handen uit de mouwen willen steken en tegen een stootje kunnen: hard werken, doorzetten, als het moet dag en nacht.
Een specifieke opleiding komt van pas, al dan niet met diploma. Als die afgestemd is op het over te nemen bedrijf, is dat mooi meegenomen.
Ter aanvulling is interne opleiding binnen de onderneming een pluspunt.
Het is heel nuttig dat de nieuwe generatie onder aan de ladder begint en alle geledingen leert kennen.
8.Hoeveel is uw zaak waard?
De waarde van een onderneming hangt onder meer af van de bedrijfssector. Voor een dienstverlenend bedrijf ligt de nadruk meer op de opbrengstwaarde, voor een industriële onderneming is ook de waarde van de apparatuur belangrijk. Ook de ‘goodwill’ speelt mee: een combinatie van de goede naam van de zaak naar de klanten toe, de ligging, en zo meer.
De waarde hangt af van analyses en prognoses, van hoeveel een goed geïnformeerde koper bereid zou zijn om te betalen. De prijs van een onderneming is het resultaat van vraag en aanbod. De uiteindelijk te betalen prijs kan sterk verschillen van de door een deskundige geschatte waarde.
Laat de balans van het te verkopen bedrijf een paar jaar van tevoren door een externe accountant opmaken, zodat kandidaat-overnemers een goeie kijk hebben op uw bedrijf.
9. Sociaal, financieel, fiscaal,….
Bij overdracht van een onderneming moet je rekening houden met nog een resem àndere belangrijke factoren. Zo moeten de opvolgers (vaak de kinderen) de financiering aankunnen, via bijvoorbeeld een lening bij de bank, eventueel aangevuld met overheidssteun. En wie een zaak overlaat, moet zijn sociale situatie op administratief vlak laten in orde brengen door aan te kloppen bij een sociaal verzekeringsfonds voor een ‘verklaring van stopzetting’. Voor het fiscale luik en alle mogelijke juridische aspecten raadpleegt u best een deskundige adviseur.
Aandelen schenken of verkopen?
Er zijn diverse technieken om een bedrijf vlot over te dragen. Kan je de zaak, de aandelen maar beter schenken? Of het bedrijf verkopen?
Bij schenking krijgt de opvolger de aandelen gratis. Maar er zijn voorwaarden. Behoren de aandelen tot de overdrager én zijn echtgenote, dan is de schenking enkel geldig als ze gebeurt door beide echtgenoten sàmen. Verder kàn zo’n schenking enkel als de begunstigde het ‘cadeau’ bij leven van de schenker heeft aanvaard. En moet de schenking gebeuren bij authentieke akte. In principe bedragen de schenkingsrechten 3%, al kunnen ze soms tot 2 % worden beperkt. Om schenkingsrechten te vermijden kan een handgift uitkomst bieden. Je schénkt de aandelen gewoon, en een notariële akte hoeft niet. Een schriftelijk bewijs is evenwel sterk aan te raden, om misverstanden te vermijden.
Bij verkoop van de zaak kan je de aandelen ‘zuiver’ verkopen of ze van de hand doen ‘met voorbehoud van vruchtgebruik’. Om bij ‘zuivere’ verkoop alle kinderen gelijkwaardig te behandelen en niemand te benadelen, kan je de uit de verkoop verkregen geldsom via handgift aan alle kinderen schenken en zo successierechten vermijden. Is er bij verkoop ‘voorbehoud van vruchtgebruik’ mee gemoeid, dan wordt enkel de naakte eigendom verkocht aan de opvolger en behoudt de overdrager het vruchtgebruik. Vanzelfsprekend moet bij elke verkoop de waarde van het bedrijf zo realistisch en correct mogelijk worden bepaald.
Om de opvolging in goede banen te leiden biedt schenking niet altijd de nodige zekerheid aan de opvolger, en een verkoop valt duur uit. Door de zaak tot een vennootschap om te vormen, worden privévermogen en bedrijfskapitaal strikt van elkaar gescheiden. Interessant, want zelfs als de oprichters van het bedrijf wegvallen, blijft de vennootschap voortbestaan. In een vennootschapsstructuur kan je ervoor zorgen dat één of meer kinderen de zaak voortzet(ten) en de uitverkorene de meerderheid van aandelen in handen geven. In een bvba, dé familiale vennootschap bij uitstek, zijn de aandelen altijd op naam en mag een vennoot zijn aandelen enkel overdragen als minstens de helft van de aandeelhouders daar geen graten in ziet. In een nv, naamloze vennootschap, gebeurt de overdracht van aandelen anoniem, aan toonder. Toch bestaan ook hier een aantal middelen om de aandelenoverdracht te beperken of te sturen.
Om een familiaal bedrijf over te dragen kan de overdrager de aandelen onderbrengen in een CVA, commanditaire vennootschap op aandelen, en zo aandelen aan toonder creëren (geen schenkingsrechten na handgift).
Ook aandelen zonder stemrecht zijn eventueel nuttig. Neem nu een vader van drie zonen die zijn vennootschap wil overlaten aan zijn kinderen. Slechts één zoon toont interesse en de twee anderen moeten worden ‘uitgekocht’. Om alle kinderen op gelijke voet te behandelen, kan de uitgifte van aandelen zonder stemrecht een oplossing zijn.
Bron : unizo
